بیماری هلندی صنعت گردشگری ایران و چاره آن

در اقتصاد کلان، عارض های وجود دارد که به نام بیماری هلندی مشهور است. بیماری هلندی یک مفهوم اقتصادی است که برای توضیح رابطه بین ا کتشاف منابع طبیعی همچون نفت و گاز و کاهش عملکرد بخش تولیدی در اقتصاد یک کشور غنی استفاده می شود. این نامگذاری به این دلیل انجام شده که این عارضه اولین بار در کشور هلند در سال ۱۹۶۰ رخ داد.

به عبارتی هر فرایندی که سبب افزایش حجم ارزهای خارجی در یک کشور شود و این ارزهای خارجی به جای سرمایه گذاری صحیح، به طرق دیگری وارد بدنه اقتصاد شود، بیماری هلندی در اقتصاد به وجود می آید. بنابراین با اتکا به این تعریف، افزایش بی رویه قیمت منابع طبیعی همچون نفت یا افزایش حجم کمک های مالی خارجی یا سرمایه گذاری خارجی بدون مدیریت صحیح در اقتصاد مقصد می تواند زمینه ساز بروز این بیماری شود.

اولین نتیجه افزایش نقدینگی بالا رفتن نرخ تورم است که به دنبال آن قیمت کالاهای مصرفی افرایش پیدا می کند؛ در  این شرایط دولت ها اقدام به افزایش واردات می کنند تا با افزایش عرضه، رشد قیمت ها را کنترل کنند. از طرف دیگر کاهش ارزش پول داخلی به معنی گرانتر شدن تولیدات کشور در تجارت بین المللی است که سبب کاهش قدرت رقابت با رقبای خارجی شده و باعث می شود بازار صادراتی کشور که در اثر رشد درآمد نفتی سیر صعودی داشته، به تدریج وضعیت بی ثباتی پیدا کند.



نتایج بررسی ها و تحقیقات نشان می دهند اقتصاد ایران هم دچار این بیماری است. شاید برای بسیاری از خوانندگان این پرسش باشد که تمرکز فعالیت های اقتصادی کشور بر روی نفت زاییده تفکر سال های اخیر نبوده و کشور ما با پیشی گرفتن اقتصاد وابسته به نفت آرام آرام به بیماری هلندی مبتلا شده است. بنابر همین استدلال می توان شروع ابتلا به بیماری هلندی در اقتصاد ایران را به دهه ۱۹۷۰ میلادی و به تعبیر دیگر سالهای آغازین دهه ۱۳۵۰ شمسی و پیش از انقلاب دانست. اما در سالیان گذشته اتفاقات زیادی در چرخه اقتصادی کشورمان بروز کرده که آثار بیماری هلندی تمام ابعاد اقتصاد از جمله گردشگری را نیز دربرگرفته است. آنچه در ایران نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ رخ داد بسیار فراتر از آن چیزی بود که در سالهای اولیه دهه ۱۳۵۰ ذکر آن رفت .بی تدبیری در هزینه کرد درآمدهایی که در اختیار دولت قرار گرفت،
اتلاف منابع مالی از طریق اجرای طرح های غیرکارشناسی و اعطای یارانه های بی حساب و کتاب پدید های فراتراز بیماری هلندی است. دولت وقت تلاش کرد تورم ناشی از سیاست های پولی و مالی انبساطی را با واردات ارزان و کنترل قیمت و سرکوب مالی مهار کند که البته همیشه بی نتیجه و برای اقتصاد ملی زیان بار بود. در نتیجه نقدینگی عظیم تزریق شده به اقتصاد، به تورم و کاهش شدید اعتبارات منجر شد به طوریکه در فاصله سا لهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ اقتصاد ایران بیشترین میزان درآمدهای ارزی در طول تاریخ را به خود دید. این در شرایطی بود که در برخی کشورها با تکیه بر فوران ارزهای خارجی و با تکلیف به بخش های مختلف اقتصادی خود، موجبات افزایش سطوح مختلف زیرساختی را فراهم آورده و از شیوع این بیماری جلوگیری می کنند. نمونه موردی آن را می توان در اقتصاد «امارات متحده عربی » و «نروژ » سراغ گرفت که با مدیریت منابع دست یافته از بروز بیماری هلندی در کشور خود جلوگیری نمودند.



یکی از واقعیات نهفته در موضوع تاثیر صنعت گردشگری  [ هتل و مکانیزم های رزرو هتل و معرفی جاذبه های گردشگری] در اقتصاد همین است که می تواند همچون شمشیر دولبه ای عمل نماید که علاوه بر ایجاد حجم انبوه نقدینگی با کمک ارز خارجی وارد شده به مقصد، موجب بروز این بیماری شود و در ثانی وجود اقتصادی که پیوسته وابسته به گردشگری است نیز می تواند بسترساز این بیماری شود. اما از طرفی ا گر گردشگری بتواند در کنار نفت و سایر اهرم های اقتصادی حرکت نماید و بستر تعادل بخشی آن را فراهم نماید، به واسطه فرابخش بودن ماهیت صنعت گردشگری، می توان پول های نفتی را به شبکه زیرساختی گردشگری وارد نمود و با
توسعه سرمایه گذاری های عمرانی و زیرساخت های مهم اقتصادی یک اقتصاد پویا و با نشاط را رقم زد. در سال ۱۳۸۴ با افزایش نا گهانی قیمت نفت، ارز زیادی وارد کشور شد که باعث افزایش تقاضا گردید. دولت در این دوران برای عدم افزایش قیمت ها، متوسل به واردات کالاهای مصرفی ارزان شد که بتوانند قیمت ها را مهار کند. کاری که دولت نهم و پس از آن دهم، در این زمینه انجام دادند، تزریق این درآمد به شکل مستقیم به جامعه بود. به طوریکه با شعار آوردن پول نفت بر سر سفره های مردم سعی شد که این افزایش درآمد ناگهانی را به شکل مسکن مهر و دادن وام و یارانه مستقیم به مردم خرج کنند که این سیاست نیز باعث افزایش نقدینگی بین مردم و هجوم سرمایه های سرگردان به سمت کالاهای مصرفی و لوکس گردید و نتیجه آن افزایش شدید قیمت زمین و مسکن و نوسان های دوره ای بازار ارز و سکه و ... بود.

پرواضح است در این برهه تاریخی بهترین راه گریز از این بیماری پرداختن به توسعه زیرساخت ها و تجهیز منابع داخلی و استفاده بهینه از این منابع در راستای صنعت گردشگری بود. اتفاقی که ا گر می افتاد با توجه به حجم فو قالعاده نقدینگی موجود می توانست یک راه میان بر و شتاب گونه در تمامی ابعاد اقتصادی کشور باشد. تاریخ برای درس گرفتن از اشتباهات گذشته می تواند بسیار مفید واقع شود، اما در جامعه ما اشتباهات گذشته به الگویی برای تکرار در آینده تبدیل شده است، و این ظاهرا عادت روزمره ماست. تاثیر منفی افزایش شدید درآمدهای صادراتی ناشی از منابع طبیعی را اقتصاددانان با بیماری هلندی یا مصیبت منابع توضیح می دهند.

ای کاش در برنامه ریزی های کلان به این مهم بیش از پیش توجه شود.